Le Figaro:”Ndërron jetë shkrimtari shqiptar Ismail Kadare në moshën 88-vjecare “
Një pasazh nga shkrimi i Le Figaro
Një refugjat politik në Francë në vitin 1990, romancieri la një vepër me një frymë të fuqishme epike, duke përzier analizat e mprehta politike me legjendat e së djeshmes. Ai ndërroi jetë mëngjesin e së hënës, 1 korrik, nga një atak në zemër në spitalin e Tiranës.
“Nëse ne besojmë tek letërsia, asgjë vec letërsisë nuk do të jetë mbrojtja jonë hyjnore”shprehej Kadare.
“Nëse i besoni letërsisë, vetëm letërsisë, ajo do të jetë mbrojtja juaj hyjnore. Asgjë nuk mund të ndodhë me ju. Deri në vitin 1990, vit kur kërkoi azil politik në Francë, Ismaïl Kadare arriti ta bënte të tijën këtë moto, duke përdorur me kënaqësi metaforën në librat e tij të shumtë, të cilët ishin shumë kritikë ndaj regjimeve totalitare, ndërkohë që vendi i tij, Shqipëria ishte nën sundimin e një diktator.
“Nëse ju do të mundnit të adhuronit letërsinë dhe mos merrni serjozisht regjimin,ju jeni të shpëtuar” deklaroi Kadare për Nouvel Observateur më 2005
Ndërsa po promovonte Pallatin e Ëndrrave në Francë, shkrimtari vendosi të kërkonte azil politik. Ai shkruan: “Në një duel të tillë midis një tirani dhe një poeti, është gjithmonë, siç e dimë, poeti ai që fiton, edhe nëse, për njëfarë kohe, ai mund të duket i mundur”.
Kur regjimi më në fund ra, ai u kthye në vendin e shqiponjave, duke u kthyer disa herë në vit edhe pse shtëpia e tij mbetej në Paris. Në Francë, ai vazhdon të botojë me të njëjtën rregullsi, besnik Fayard, shtëpinë e botuesit të tij origjinal Claude Durand (1938-2015). Ishte në Francë kur ai ndërmori detyrën herkuliane për të rishikuar të gjithë punën e tij, duke krasitur ose përfunduar veprat që ai kishte vetëcensuruar.
Me rënien e diktaturës, romanet e tij të reja u bënë gjithnjë e më të shkurtra. Mikronovela zëvendëson sagat, por kritika nuk fshihet më domosdoshmërisht në formë simbolike dhe Shqipëria është gjithmonë në qendër të shkrimeve të tij. Në fund të viteve 1990, ai u përfshi në çështjen e shqiptarëve në Kosovë. Kritik i ashpër ndaj Serbisë, ai shton numrin e intervistave dhe angazhimeve të fjalimeve publike.
Më pas do të kthehet qetësia, e përgjumur nga rregullsia e botimeve të tij. Pas ‘Kukulla” në 2015-ën ku evokon figurën e nënës së tij, ai publikoi në 2017 atë që është ndoshta historia e tij më intime.
‘Mëngjeset në kafe Rostand’ ku paraqet një koleksion tekstesh të shkruara gjatë dekadës së mëparshme të jetuar midis Francës dhe Shqipërisë, me të cilat ai kishte përfunduar duke bërë paqe.
Romani i tij i fundit, ‘Mosmarrëveshja’ i botuar në vitin 2022, emblematik i gjithë veprës së tij, rindërton bisedën telefonike midis Stalinit dhe Pasternakut gjatë arrestimit të poetit Mandelstam në vitet 1930.
Dy veprat e Kadaresë “Muzgu i perëndive të stepës”, ‘Kur sunduesit grinden’ botuesi francez Robert Laffon thotë se janë piktura shumë e mirë e asaj që përshkruhet si “një shkrimtar normal ne një shtet te çmendur”
