Një lajm i fundit ka tronditur komunitetin shkencor dhe dashamirësit e librave: studiuesit kanë zbuluar se disa libra të vjetër mund të përmbajnë toksina të rrezikshme që mund të shkaktojnë helmime serioze dhe madje edhe vdekje. Ky zbulim ka tërhequr vëmendjen e publikut, veçanërisht për rrezikun e mundshëm që mund të paraqesin librat e ruajtur për dekada nëpër biblioteka dhe koleksione private. Në këtë artikull do të shpjegojmë më thellë mbi natyrën e këtyre toksinave, si mund të ndikojnë ato në shëndetin e njeriut, dhe çfarë mund të bëjnë njerëzit për t’u mbrojtur.

Toksinat në Librat e Vjetër: Një Rrezik i Panjohur

Shkencëtarët kanë zbuluar se disa libra të vjetër, veçanërisht ata që datojnë nga shekujt e 19-të dhe të hershëm, përmbajnë substanca toksike si arseniku, plumbi dhe mërkuri, të cilat janë përdorur në kohë të ndryshme për përpunimin e materialeve të librave, si letër, bojë dhe mbështjellëse. Për shembull, boja e gjelbër e përdorur në disa kopertina gjatë shekullit të 19-të përmbante arsenik, një substancë jashtëzakonisht toksike që mund të shkaktojë helmim nëse ekspozohet për një kohë të gjatë.

Këto substanca janë në gjendje të shpërbëhen në ajër, duke krijuar një rrezik të drejtpërdrejtë për ata që i prekin librat ose që kalojnë kohë të gjatë në ambiente të mbyllura me shumë libra të tillë. Edhe pse shumë nga këto toksina mund të jenë të padukshme për syrin e njeriut, ato mund të ndikojnë në shëndetin në mënyrë të padukshme, por të rrezikshme.

Helmimi dhe Efektet mbi Shëndetin

Ekspozimi ndaj librave të vjetër që përmbajnë këto toksina mund të shkaktojë simptoma të ndryshme të helmimit, që nga dhimbjet e kokës dhe marramendja, deri te dëmtimi i rëndë i organeve dhe madje vdekja në raste ekstreme. Arseniku, për shembull, është një substancë që mund të shkaktojë kancer dhe dëmtim të rëndë të sistemit të frymëmarrjes dhe të nervave.

Duke qenë se librat e vjetër shpesh janë të ruajtur në biblioteka të vjetra dhe koleksione private, rreziku rritet për ata që kanë kontakt të vazhdueshëm me këto objekte të vjetra pa ndërmarrë masat e duhura të sigurisë. Librat që janë ruajtur në kushte të këqija mund të kenë grimca toksinash që shpërndahen në ajër, duke krijuar një rrezik për ata që frekuentojnë bibliotekat apo që punojnë me librat antikë.

Një nga rastet më të famshme është ai i librave viktorianë, ku disa kopertina ishin të ngjyrosura me një bojë të veçantë jeshile të quajtur “Paris Green”, e cila përmbante arsenik. Kjo bojë ishte popullore për shkak të ngjyrës së saj të gjallë, por në realitet ishte një helm i fuqishëm.

Ndikimi në Fertilitet dhe Shëndetin Afatgjatë

Ekspozimi ndaj toksinave të tilla mund të ketë efekte afatgjata në shëndet, përfshirë ndikime mbi fertilitetin dhe zhvillimin e fëmijëve. Arseniku, plumbi dhe mërkuri janë të njohura për ndikimin e tyre në sistemin riprodhues dhe mund të shkaktojnë deformime të fetusit, sterilitet, dhe probleme të tjera të lidhura me shëndetin seksual dhe riprodhues. Këto substanca gjithashtu ndikojnë rëndë në zhvillimin e sistemit nervor, sidomos te fëmijët e vegjël, duke shkaktuar probleme të kujtesës dhe aftësive kognitive.

Për shembull, hulumtime të ndryshme kanë treguar se ekspozimi i gjatë ndaj plumbit mund të shkaktojë vonesa në zhvillimin e fëmijëve, probleme me të mësuarit dhe sjellje agresive. Ndërsa për të rriturit, plumbi dhe arseniku kanë lidhje të drejtpërdrejta me sëmundje të tilla si kanceri, sëmundjet e zemrës dhe dëmtimet e sistemit të frymëmarrjes.

Si të Mbrohemi nga Ky Rrezik?

Ekspertët sugjerojnë disa masa të thjeshta për t’u mbrojtur nga toksinat në librat e vjetër. Para së gjithash, është e rëndësishme të shmangni ekspozimin e tepërt ndaj librave antikë pa pajisje mbrojtëse si dorezat dhe maskat, sidomos kur i prekim apo i pastrojmë ato. Bibliotekat dhe koleksionistët privatë duhet të përdorin sisteme të mirëmbajtjes dhe ventilimit për të minimizuar akumulimin e pluhurit dhe toksinave të rrezikshme.

Për më tepër, është e rëndësishme të bëhet vlerësimi i toksikitetit të librave të vjetër nga ekspertë të trajnuar për t’u siguruar që ato nuk përmbajnë substanca të rrezikshme. Shumë koleksione private dhe biblioteka të mëdha kanë filluar tashmë të ndjekin këto procedura për të mbrojtur shëndetin e stafit dhe të vizitorëve.

Një Rrezik i Harruar që Rishfaqet

Librat e vjetër janë thesare të paçmuara të historisë dhe kulturës, por zbulimi i fundit i toksinave të rrezikshme në to na kujton se ruajtja dhe trajtimi i këtyre objekteve kërkon kujdes të veçantë. Ndërkohë që shumë nga këto libra përmbajnë histori të vlefshme dhe njohuri, ekspozimi ndaj tyre pa masat e duhura mund të sjellë pasoja serioze për shëndetin.

Burimet e këtij informacioni vijnë nga një sërë studimesh të publikuara në revista shkencore si Journal of Cultural Heritage dhe Environmental Science & Technology, si dhe nga raportet e disa bibliotekave të mëdha ndërkombëtare që kanë ndërmarrë masa për mbrojtjen nga këto toksina të rrezikshme.

Burime:

• Journal of Cultural Heritage
• Environmental Science & Technology
• The Guardian