Elhami u përshëndet me të zotin e lokalit si gjithnjë, në atë orë të hershme të mëngjesit në qytetin bregdetar. Zylfoja, i zoti i restorantit të vogël, tundi kokën lart e poshtë, shqeu gojën vesh më vesh, hodhi një “mëngjesi” dhe vrapoi në kuzhinë, të sillte porosinë e zakonshme. Klientit të tij prej disa vitesh, i pëlqenin gjellërat që gatuheshin aty, por i hahej edhe muhabeti me të (megjithëse i rrallë), dhe për më tepër origjina e tyre vinte nga i njëjti fshat.
Mbase sot është në qef Zylfoja, se dje sikur shtrembëroi buzët, tek i thosha të m’i shkruante në bllok lekët e ngrënies, mendoi Elhami, ndërsa ulej si gjithmonë te tavolina e fundit në cep. Vinte gati çdo ditë, mbante s’mbante lekë në xhep, gjente s’gjente punë, porosiste një paçe, një gotë raki (që herë herë, bëhej dy-tre).

Ishte i mirë Zylfoja, dhjetë vjet me këtë restorant të vogël, (një rrip toke), grua të bëshme, të fuqishme dhe mbi të gjitha kuzhiniere të zonjën e punëtore të rrallë. I bënte gjellërat shpejt, me shije e nuk nxirrte zë. Fëmijët hapën krahët, secili në punë të vet. Dikush jashtë, dikush i martuar. E ndiente veten ende të ri, as pesëdhjetë vjeç mbushur, s’kishte marrë kurrë një aspirinë. Për t’u shtruar në spital, s’bëhej fjalë fare. Vetëm nga kilet e tepërta “vuante” Zylfoja i shkretë, i rëndonin nja njëqind rrumbullak, megjithatë vraponte dhe i bënte punët me shpejtësinë e erës. Ngrihej herët, hapte restorantin, përgatiste enët për gatim, rregullonte tavolinat, karriget, lante ndonjë enë të papastër (që rrallë mbetej për të nesërmen), ulej të pinte ndonjë kafe me një gotë të vogël rakie dhe priste të shoqen të vinte të gatuante apo t’i ngrohte gjellërat.

E pa Elhamin që larg, tek po vinte për në restorantin e tij dhe diç e sëmboi në zemër. U habit, ai s’ndjente kurrë të tilla shqetësime. Vuri dorën instiktivisht në gjoks, zemra vazhdoi ta “kafshojë” më egër. U përgjunj dhe bëri disa ulje-ngritje. Pas një çasti dhimbja pushoi. E përshëndeti nga zori Elhamin, me tundje koke e buzëqeshjen e bërë shtampë. Megjithëse bashkëfshatarë, edhe pse bënin ndonjëherë muhabet bashkë, nuk u hahej shumë fjala. Megjithatë, i gjendeshin s’i gjendeshin para për të paguar bashkëfshatarit, Zylfoja ia çonte porosinë mëngjes për mëngjes e ia mbante shënim. Shlyerja e parave bëhej kur Elhami kapte ndonjë punë dhe kjo ndodhte jo shpesh, por rrallë e për mall. Kalonin edhe muaj të tërë që s’gjente as edhe një punë për be. Zylfos i vinte keq për të. Gruaja e braktisi, i la katër fëmijë, njërin me probleme shëndetësore, dy vajza në moshë martese, një djalë ende të vogël. Edhe pse nganjëherë pendohej që i jepte veresie, se mendonte që fëmijët e tij nuk fusnin gjë në gojë gjithë ditën, ndërsa ky më rrinte këtu e më dëndej me të ngrëna e me të pira, por pastaj thoshte me vete se s’kishte pse të futej në të thella për klientët, derisa ai paguante, rrallë, por i jepte një më një lekët e diçka më shumë.
Vrapoi Zylfoja, kur e pa të hynte Elhamin, vrapoi në kuzhinë si çdo mëngjes (në ora 7 fiks), t’i sillte pjatën e paçes, gotën e rakisë, bukën dhe takëmet me uthullën, vajin e ullirit dhe hudhrat.

Gruaja i ngrohu kusitë e mëdha me paçe e pilaf, po ngrohte edhe atë me imam bajalldi e po përgatiste disa bërxolla. Mori me qemshe disa herë sasinë e duhur për pjatën e Elhamit, hodhi teken e rakisë, nxori takëmet e vajit, uthullës dhe hudhrave, i hodhi një vështrim të shpejtë gruas që i kthente kurrizin teksa punonte dhe doli me pjatën e kanistrën e bukës në duar. Kur po dilte, ndjeu përsëri një sëmbim edhe më të fortë në kraharor, zemra e “kafshonte” tmerrësisht, vështrimi iu turbullua. Arriti te tavolina e Elhamit, e vuri pjatën në të, ndërsa kanistra me bukë i shkau e iu rrokullis në shesh. Gjithçka iu rrotullua, iu err, u rrëzua dëng në duart e Elhamit, duke dhënë shpirt. Elhami në fillim s’kuptoi gjë, kujtoi se Zylfoja s’ndihej mirë, pësoi ndonjë të fikët të rëndomtë, por kur e pa që po jepte shpirt, u drithërua, u tmerrua dhe filloi të bërtiste.

Më pas, i kujtonte si nëpër mjegull, të gjitha sa ndodhën në duart e tij, teksa shihte ashtu papritur ikjen e tjetrit për në botën tjetër. I kujtohej fytyra e shtrembëruar e Zylfos, sytë e hapur, goja e shqyer, pesha shtypëse e kileve të tij tani dyfish a trefish më shumë, që e bëri Elhami ta shtrinte me shumë mundim në dysheme. Ardhja e gruas së Zylfos nga kuzhina, ulërimat e saja, ulërimat e ca grave nga rruga, ulërima e ambulancës… Po më vonë s’kujtonte më gjë. Doli nga lokali pas dy orësh, pasi ishte pyetur gjerë e gjatë nga policia hetimore për ngjarjen. Ata, teksa e hetuan mbarë e prapë, kuptuan më në fund që Elhami s’kishte të bënte fare me humbjen e tjetrit, përveç faktit që ai tjetri i mbeti në duar, e jo për faj të tij po për shkak “të orës së fundme”, që mbërriti pa pyetur e pa trokitur.
Lajmi i vdekjes së papritur nga “ataku kardiak” i Zylfos dhe dhënia shpirt në duart e klientit e bashkëfshatarit të tij, Elhamit, mori dhenë në qytet. U përhap më

shpejt se çdo lajm tjetër. Tani të gjithë e ftonin Elhamin, të njohur e të pa njohur. I gatshëm t’u tregonte hollësirat, qysh e tek, edhe ata nuk kurseheshin e qerasnin me ndonjë teke raki apo kriko birrë. Elhami tregonte ngadalë, tregonte çdo hollësi, e ndërpriste ngjarjen aty ku nuk duhej, thoshte se i duhej të lagte gurmazin, se i thahej nga rrëfimi. E pinte me fund teken e rakisë, vazhdonte, por bënte sikur nuk i shkohej më tej, sikur mallëngjehej dhe i rrokulliseshin lot. Dhe kur ata “mirëbërësit” e tij i porosisnin tjetër teke apo kriko, atëherë Elhami bënte sikur i vinin energjitë, sikur merrte vrull të ri, por papritur zbehej sërish, mekej, e rrëkëllente teken a birrën prapë dhe e niste çdo gjë nga e para.
Kështu vazhdoi për nja dy-tre javë dhe çdo gjë u harrua sikur të mos kishte ndodhur. U harrua edhe ngjarja me Zylfon, u harruan edhe qerasitë për Elhamin.

*
Zuri punë në një banesë private, për shtrimin e pllakave të banjës. Ndihej mirë nga lekët. Fëmijët gëzonin se do të kishin më shumë për të ngrënë, për të mos thënë që do të hanin tri vakte rregullisht. Elhami frekuentonte një restorant tjetër, ku hante paçen e zakonshme, po në atë rrugë ku gjendej edhe ai i Zylfos, 100 metra më poshtë. Restorant më i madh e më luksoz, por çmimet i kishte të lira. Me pronarin bënte goxha muhabet, edhe pse jo bashkëfshatarë, fshatrat binin ngjitur.

Pronari, Fakja, mbushte gjashtë vjet me atë restorant, punonte bashkë me gruan e djalin e madh. Por ndryshe nga Zylfoja, Fakja gatuante çdo gjë me dorën e vet, nuk linte as gruan as djalin. Ishte mjeshtër Fakja, stërvitur kuzhinave greke e italiane për dhjetë vjet, pastaj shtriu krahët, fluturoi drejt vendit të tij. Hapi një lokal buzë detit, por s’i eci hiç. Më vonë, një dyqan rrobash, por edhe ky falimentoi, pasi njerëzit i blinin te Gabi për një copë bukë, apo jashtë. Meqë ngeli ca kohë pa punë, mendoi të merrte me qera këtë restorant të vogël. E mobiloi sipas gustove moderne, i bëri të reja gjithë pajisjet e kuzhinës që e kishte merak, bleu kolltukë luksi, ca tavolina mermeri, ca zbukurime, ca pllaka dyshemeje, vazo me lule, e jeshillëk të paparë në oborr. Vuri edhe kondicioner, duke e bërë ambientin të këndshëm e të freskët gjatë verës e të ngrohtë dimrit. Klientë pati boll, se çmimet i vinte tepër të arsyeshme dhe cilësia në gatim e në shërbim s’kishte të sharë. Gruaja e djali shërbenin me shkathtësi e edukatë të habitshme, çdo gjë bëhej me radhë e në kohën e duhur.

Edhe pse restorant në dukje luksi, këtu vinin plot njerëz të rëndomtë, pa shumë të ardhura, si dhe pensionistë apo familjarë.
Fakja, pasi hezitoi në fillim t’i jepte veresie Elhamit, iu mbush mendja, vetëm kur ky ia pagoi një javë të tërë, që kishte ngrënë e pirë si në shtëpi të vet te restoranti i tij. Bile i dha edhe diçka më tepër se llogaria e mbajtur shënim në një fletore të dalë boje. Atëherë Fakes iu mbush mendja që Elhami ishte njeri i rregullt, ndonëse nuk punonte rregullisht, kur gjente punë paguante një më një dhe bëhej edhe bujar në varfërinë e tij. Fakja vinte truphollë, edhe pse kuzhinier, nuk shëndoshej kurrë, siduket metabolizmi i tij punonte sahat. Bluante gjithfarë ushqimi edhe pse në sasi të bollshme. Gjendej gjithnjë në lëvizje, nuk rrinte brenda mureve të kuzhinës, dilte shërbente, bënte biseda, sigurohej të vente gjithçka mirë me klientelën. Në mëngjes herët, priste ushqimet që furnizohej, i zgjidhte me merak të madh, se donte cilësi dhe cilësia fitohej me stërmundim.

Atë mëngjes (në ora shtatë), Fakja rrinte te dera e restorantit të tij dhe përshëndeti Elhamin që si zakonisht vinte i përpiktë në orar. Pasi bëri pak muhabet, iku për në kuzhinë, mbushi pjatën me paçen dhe një raki, i çoi te tavolina e tij. Kur i uli, ndjeu një si therje në kraharor, si një e prerë thike a shpate. U step në vend, pastaj u ul pak në karrige, fërkoi gjoksin me vrull dhe u zbeh si meit. Elhami u bë dyllë i verdhë në fytyrë, bërtiti:
“Fake, Fake xhan, ç’pate, o i mjeri unë, prapë gjëmë…”.
Por Fakja pasi ndenji ashtu nja pesë minuta, u ndje më mirë, sikur ajo dhimbje apo therje gjoksi iu fashit papritur. U ngrit dhe u bë gati të ikte drejt kuzhinës, kur dëgjoi Elhamin që po e ndalonte me të bërtitura:
“Fake, prit, mos ik andej Fake, prit, se duhet të të them diçka që më ka ndodhur para nja dy muajve me një pronar restoranti si pun…”.
Por Fakja i bëri shenjë të pushonte, se do të sillte edhe bukën edhe takëmet me vajin e ullirit, uthullën e hudhrat.

Elhami u ul i shqetësuar në kulm, u ngrit prapë, dridhej i tëri, i kujtohej Zylfua, dhënia e shpirtit në duart e tij. Tmerri që ndjeu kur i ishte palosur sipër, shtypja nga trupi i tij tepër i rëndë, por më shumë pamja e llahtarisur e fytyrës. Kishte parë fytyrën e vërtetë të vdekjes dhe nuk donte ta shihte më. Por diçka tjetër e shqetësonte më shumë se vdekja, përsëritja e proçesit, pse kishin zgjedhur pikërisht atë dhe cili ishte “Ai atje Lart”, që kishte vendosur një gjë të tillë. Gjatë këtyre ditëve s’ndjente asnjë brejtje ndërgjegjeje për ikjen e Zylfos. Thjesht e quante një rastësi. Por tani, episodi me këtë tjetrin i hodhi një gjendje frike e ankthi të thellë…

Por nuk mbetej kohë për shumë mendime e arsyetime pasi Fakja u kthye me kanistrën e bukës dhe takëmet e paçes (vajin e ullirit, uthullën, hudhrat). Në fytyrë i varej një nënqeshje, gati-gati ironike, sapo u afrua në tavolinë, belbëzoi diçka të pakuptimtë dhe iu morën këmbët. Iu rrëzua kanistra, iu rrokullis takëmi i paçes dhe iu hodh Elhamit që e priste ngritur në këmbë nga shqetësimi i episodit të mëparshëm. Ai e priti në krahët e tij dhe pa.., oh.., pa përsëri fytyrën e vdekjes, atë llahtari në sytë e çapëlyer, gojën e shqyer, dridhje të trupit dhe dhënien e shpirtit sërish në duart e tij.

Dhe iu shfaq përsëri ajo mjegullnajë në kujtimet e tij për ngjarjen, tani s’i vinin ndër mend shumë hollësi, i ngatërroheshin me rastin e parë, tani kishte frikë, panik, shumë pyetje, filozofira…
Të tjerët e thërrisnin të ulej me ta, por ai nuk ulej, u fshihej, nuk donte që t’i merrte në qafë. Shikonte prapa sa herë dilte në rrugë, i bëhej se e ndiqte vdekja kudo dhe kudo ku ai shkelte mbillte gjëmën.

Edhe shoku i tij i pijeve e i ahengjeve të natës nuk ia mbushte dot mendjen të uleshin në ndonjë pijetore, lokal, a restorant, të pinin apo të bënin muhabet për ngjarjen e dytë. Jo, Elhamit i ishin ngritur leshrat përpjetë, nga dy vdekjet, i dukej se atje ku hynte do të vdiste me patjetër i zoti i restorantit, kafenesë, pijetores, dyqanit dhe kjo po i bëhej makth.
U fsheh në shtëpi, nuk dilte as të pinte, as të kërkonte punë, as të blinte ushqime, as të merrte ilaçet e djalit të sëmurë, as të merrej vesh për nja dy propozime për martesë nga shkjesë për vajzat. Shkurt ndërpreu çdo aktivitet të përditshëm dhe u syrgjynos si murg. Fëmijët e shikonin ashtu që nuk bënte muhabet, nuk dilte dhe shihnin njëri tjetrin të habitur. Thërritën të afërmit, gjitonët, mjekun, psikologun, sociologun, filozofin, magjistarin, shëruesin popullor, yshtësin, priftin, hoxhën e prapë s’nxorën gjë në vijë. Erdhi edhe një shkrimtar i njohur i qytetit, që Elhami e kishte pasur profesorin e tij të dashur. Ai pasi e pa ashtu në atë gjendje, u tha fëmijëve e të afërmve se donte të mbyllej bashkë me të në një dhomë për disa ditë, se mbase e bënte të dilte nga ai delir. Dhe ashtu u bë, u kyçën në dhomën tjetër, për tri ditë, e mbajtën dritën ndezur ditë e natë. Në fillim nuk u dëgjuan zëra, asgjë nuk pipëtinte, por te dita tjetër u ndje Elhami të qante, të gjithë bërtitën nga gëzimi, më në fund i erdhi zëri, diç po rregullohej. Edhe ditën e tretë rrodhën biseda nga mëngjesi në mbrëmje. Ato dëgjoheshin qartë dhe vërtiteshin mbi thënie nga mitologjia e bibla që profesor-shkrimtari ia thoshte ish nxënësit të tij të dashur, Elhamit. Elhami ngulte këmbë në të tijën, ngulmonte të ngrinte pyetje filozofike:
“Pse më zgjodhën pikërisht mua për të më dhënë shpirtin ata dy fatkeqë?”, “Mos jam unë lajmëtari i vdekjes, apo vetë vdekja e dërguar nga Zoti në tokë?”. “Më thoni profesor, se po më çmendin këto pyetje.”
Profesor-shkrimtari u dëgjua të thoshte një thënie nga Bibla:
“Mos u brengos, për të nesërmen, sepse e nesërmja do të kujdeset vetë për veten. Secilës ditë i mjafton pikëllimi i saj”.
“Kam dëgjuar -i tha Elhami, për një farë Karoni, që merrte shpirtrat e të vdekurve. Ngjaj unë me të, profesor?”

U dëgjua zëri i profesorit disi i dredhur, siç duket pyetja e kishte zënë ngushtë:
“Ato janë përralla të vjetra, ai Karoni ishte djali i Natës. Nëna jote nuk është Nata. Ai qe lundërtar i famshëm ti s’di as not. Hiqi nga mendja këto, Elham. Ishte shumë koprac dhe u kërkonte të vdekurve bakshish për t’i hedhur përtej. Nuk e respektonte fare radhën, disa i linte kapicë për ditë të tëra. Kurse ti je bujar dhe kur ke lek qeras gjithë klubin.”
Elhami u shkreh sërish në vaj, por siç duket kësaj radhe ato duhej të ishin lot gëzimi.
Nga darka dera u hap. Shkrimtari ra dakort me Elhamin që jo vetëm të dilnin jashtë shtëpisë, por edhe të pinin një kafe në një nga lokalet më të bukura të qytetit. Por me një kusht, që kafenë t’ia shërbente vetë shkrimtari i moshuar, jo pronari i lokalit, pasi Elhami kishte frikë se mos i jepte shpirt edhe ky në duart e tij si dy të tjerët. Shkrimtari binte njeri i afërm me pronarin e atij lokali në qendër të qytetit. U ndërtua i pari lokal në qytet, një godinë dykatëshe, me mermer brenda e jashtë, me luks të shfrenuar gjithandej. I zoti i saj me djemtë punuan shumë kanabisin dhe tregtinë e mishit të bardhë me skafet e tmerrshme. Por flitej se paranë e shumtë e grumbulluan me emigrantët e paligjshëm që hidhnin në Itali. Dhe ato para morën shumë jetë njerëzish, por tani askush nuk shikonte gjak në mure, vetëm mermer dhe shijonin kafetë dhe llojet e shtrenjta të pijeve.

Ndërsa çdo gjë u bisedua mes shkrimtarit dhe pronarit që kafenë ekspres do ta shërbente vetë shkrimtari, u nisën me këmbë. Pasi dolën nga banesa e pallatit, Elhami ktheu rastësisht kokën dhe pa një njeri me kapuç,

të gjatë si basketbollist. Sa e kuptoi që po e ndiqnin, i tha shkrimtarit të ktheheshin në banesë.
Por shkrimtari nuk e la të kthehej e detyroi të ndërronin rrugë, të futeshin në një rrugicë tjetër e të shihnin nëse njeriu me kapuç, do i ndiqte apo jo. Siç thanë, bënë, kapuçoni nuk u kthye, vazhdoi përgjatë rrugës. Elhami u lehtësua shumë, iu kthye buzëqeshja, iu bë se gjithçka qe vetëm një marri e tij, kapriçio, makth, një ëndërr e keqe. Nuk dinte ku të fshihej nga turpi përpara profesorit të tij të dashur, shkrimtarit të famshëm të qytetit. I kërkoi të falur për ato tri ditë të shpenzuara me të i mbyllur brenda dhomës dhe i shprehte mirënjohjen se pa atë ndihmën e tij s’do të mundej të dilte nga ajo situatë ku e pati futur veten kotmëkot.
Shkrimtari vetëm buzëqeshte, ashtu reagonte, kur dilte se kishte të drejtë. Nga eksperienca e tij e gjatë, në njohjen e karaktereve njerëzore, nuk gabonte thuajse asnjëherë, prandaj shkrimet dhe sidomos librat e tij shiteshin aq shumë.

Gjendej afër kafeneja, nuk u vonuan veçse çerek ore, pronari Tan Marku i priste tek dera. Kishte veshur një këmishë bojëqielli, pantallona xhins dhe atlete të bardha, në qafë mbante një kryq të trashë floriri, në duar lloj-lloj unazash floriri, në gojë i shkëlqenin dy-tre dhëmbë floriri. I ri, rreth të dyzetave, trup i përsosur, produkt i gjimnastikës, shtangave, dukej shumë i sigurtë në vete. Foli me një ton shumë atëror, përqafoi shkrimtarin, i pëshpëriti diçka në vesh, përqafoi edhe Elhamin gjithashtu. Më pas uroi që ta shijonim sa më shumë lokalin e tij dhe të rrinin si në shtëpinë e tyre. U sistemuan në një kënd të qetë, ku s’gjendej njeri. Pas pesë minutave, shkrimtari i kërkoi falje Elhamit që të sillte kafetë. I solli me tabakanë e kamarierit, i uli dhe iku sërish, duke sjellë dy raki dopjo.

“E sheh që s’po ndodh asgjë Elham?” -tha shkrimtari me krenari.
“Po, e shoh, me të vërtetë që jam sjellë si kalama” -u qa Elhami.
“Patjetër, që tani s’do kesh më prapaktheu në kokën tënde besoj.” -vazhdoi shkrimtari.
“Jo profesor dhe kjo në sajin tuaj, të ndihmës së shkëlqyer që më dhatë” -iu përgjigj Elhami sikur ishte një nxënës i zënë në faj…
“Tani le të pimë se kemi tre ditë pa e lagur gurmazin.” -tha profesor-shkrimtari dhe rrëkëlleu me fund rakinë…
“Le ta djegim profesor, si në kohërat e shkuara.” -iu përgjigj plot përmallim Elhami.

*
Elhami me shkrimtarin e dogjën më shumë se ç’duhej, deri në mëngjes, kafeneja u mbajt hapur vetëm për ta. Pronari la porosi, të shërbeheshin miqtë jo nga kamarierët, por vetë, thjesht u lanë në tavolinë gjithfarë pijesh e lloje mezesh të ftohta, si dhe u vunë pak muzikë, me zë të ulët, për sfond.
U bënë xurxull, s’mbanin mend si ikën, si iu ngjitën këmbadorazi shkallëve të pallateve ku banonin, mbanin mend vetëm që shkuan atje në atë kafenenë dykatëshe luksoze, por si e qysh e tek, nuk u vinte ndërmend asgjë.
Në drekë Elhamin e telefonoi një mik, për t’i kërkuar t’i vishte dy dhoma me parket. Ai u ngrit i rënduar nga pija, por në qef, se parketi sillte shumë para, piu një limonatë me sodë, hëngri bukë, puthi me radhë fëmijët (gjë që s’e bënte kurrë), u vesh mirë, u ruajt, hodhi parfum e doli.

Jashtë, lulëzonte një ditë e bukur pranvere, lulet kundërmonin aromë dhe njerëzit çelnin në fytyrë e në rroba. Dalëngadalë po vinte vera e rrobat po rralloheshin.
Elhami buzëqeshte, takohej me njerëz, përshëndetej, shikonte vitrinat, shikonte kafenetë, por nuk donte të ulej, duhej të mbaronte punën me të zotin e parketit, të binin në ujdi. Të fillonte më në fund edhe ai, të rëndonte ca para më shumë se zakonisht e të rregullonte ndonjë mballomë në shtëpinë që po i rrënohej.

Si eci dhjetë minuta, ndaloi përpara një shtylle, ku vendoseshin lajmërimet e vdekjeve. Pa si zakonisht fotografitë dhe lexoi emrat. Ylfiu 80 vjeç.., Azbiu 66.., Rakaj 52.., Nokaj 90 vjeç.., Marku 39 vjeç.., Marku… seç i kujtoi papritur. Lexoi me shqetësim dhe pa se emri i të ndjerit ishte Tan, po.., po.., Tan Marku, ai pronari i kafenesë së mbrëmshme. Kishte dhe foton aty. U afrua më mirë ta shikonte, nxorri edhe syzet dhe pa pikërisht atë, Tan Markun, pronarin e kafenesë së mbrëmshme, ku ai bashkë me profesorin ishin bërë tapë.

(Në foto: “Andi Meçaj tek kompleksi kushtuar Aleksandrit të Madh në Selanik, Greqi”)