Letërsia shqipe dhe bota janë në zi pas vdekjes së Ismail Kadaresë, e cila ndodhi mëngjesin e 1 korrikut 2024 në Tiranë.

I lindur më 28 janar 1936 në Gjirokastër, ai ishte shkrimtar shqiptar më i njohur dhe më i përkthyer në botë.

Ai e përshkroi veten si “një shkrimtar normal në një vend të çmendur”. Ismail Kadaré vdiq nga sulmi në zemër të hënën 1 korrik në mëngjes në spitalin e Tiranës, ku mbërriti “pa shenja jete”.

Një romancier, ai eksploroi mitet dhe historinë e Shqipërisë përmes veprës së tij.

I lindur në vitin 1936 në Gjirokastër, një qytet i zhytur në histori që ai e donte veçanërisht dhe që ndikoi në shkrimin e tij, Ismail Kadaré u vendos nga romani i tij i parë te Gjenerali i Ushtrisë Vekur (1963), si një nga figurat më të shquara të letërsisë shqipe. Librat e tij, të shënuar përmes një reflektimi mbi historinë e trazuar të Ballkanit dhe një eksplorimi të temave të tiranisë dhe rezistenca, kanë mahnitur breza të tërë lexuesish në botën shqiptare dhe më gjerë.

E përkthyer në më shumë se 45 gjuhë, vepra e tij ka marrë nderime nga çmimet më të mëdha letrare, çmime ndërkombëtare, duke përfshirë prestigjiozin Man Booker International (2005) dhe Çmimin Princi i Asturias(2009).

Ai gjithashtu konsiderohej edhe si ndër pretendentët për të marrë çmimin Nobel për Letërsinë.

Në mesin e tij romanet më të famshme, ne do të kujtojmë ‘Urën me tre harqe’, ‘Kronikën e qytetit të gurtë’ dhe ‘Pallati i ëndrrave’, secili përfaqëson një eksplorim të gjendjes njerëzore dhe kompleksitetit të tij.

I mbrojtur apo disident nga regjimi komunist?

“Ferri komunist, si çdo ferr tjetër, është mbytës,” shpjegoi shkrimtari për AFP gjatë një interviste të fundit, në tetor 2023. “Por në letërsi kjo kthehet në një forcë jete, një forcë që të ndihmon të mbijetosh, të mundësh diktaturën kokë më kokë. » Në një Shqipëri i shënuar nga tirania komuniste e Enver Hoxhës, Ismail Kadaré ishte për disa “një dritë e papritur gjatë natës. I njohur si “i paprekshëm”, megjithatë ai u përball me shumë akuza për paqartësi politike.

Shkrimtari i dashur i regjimit, “u hodh” në skenë letrare ndërkombëtare, ai do të ketë ditur të lundrojë nëpër censurë, gjithmonë në teh të briskut.

Ai u vendos në Francë në vitin 1990, ndërsa diktatura shqiptare po largohej. Një imazh i një “disidenti”, ai që nuk u shqetësua kurrë nga regjimi enverist.

Atje ai vazhdoi punën e tij duke u fokusuar në temat e lirisë, totalitarizmit dhe marrëdhënieve Komplekset ballkanike. Në vitin 1996, ai u bë anëtar i asociuar i Akademisë Franceze të shkencat morale dhe politike, përpara se të promovohej në Komandant të Legjionit të Nderit në 2015 dhe komisionuar në vitin 2023.

Një vështrim kritik ndaj pushtimit osman

Dikush që kishte lindur në një familje myslimane, por që e quajti veten ateist, i erdhi keq që sundimi osman e shkëputi vendin e tij nga Evropa. Ai e quajti një tragjedi të madhe, që shqiptarët kanë qenë të shkëputur nga kontinenti i tyre nga një fuqi që ai fillimisht e konsideronte aziatike.

Prania e Islamit në Shqipëri ishte problematike edhe për Ismail Kadaré, i cili shkruante tekste polemika shumë të ashpra mbi këtë temë. Katolicizmi dhe ortodoksia janë ruajtur atje megjithatë besonte se shqiptarët mund të përfitonin nga kjo bashkëjetesë. “Është e natyrshme për ne të merresh me njerëz të një feje tjetër,” pranoi ai.

Në fund të viteve 1990, shkrimtari u përfshi në çështjen e shqiptarëve në Kosovë, kundër Serbisë, ai kishte shtuar intervistat dhe angazhimet e tij në fjalime publike. “Kombi Shqipja do të gjejë vendin e saj të natyrshëm”, tha ai në vitin 2006, i intervistuar nga Zëri i Amerikës, dy vjet para shpalljes së pavarësisë së Kosovës.

“Nuk ka rëndësi nëse është në një hapësirë ​​të vetme ose në dy hapësira të veçanta. Megjithatë, ajo që ka rëndësi është se kombi shqiptar është brenda duke hyrë në Evropë, në përmasat e saj reale dhe jo të copëtuar siç ishte deri dje. »

Në maj 2019, ish-banesa e Kadaresë në Tiranë, ku ai jetonte me gruan e tij nga viti 1973 deri në vitin 1990 është bërë muze. Aty shkrimtari kishte hedhur në letër disa nga romane më të mëdha. Vepra e tij e fundit, Mosmarrëveshjet në Samitin (2022), rindërton bisedën në telefon midis Stalinit dhe Pasternakut gjatë arrestimit të poetit Mandelstam në qershor 1934.

Bisedë e cila zgjati, mezi, tre minuta, por që e ndjek Kadarenë që nga vitet e tij të rinisë, ndërsa studionte në Moskë. Jeta normale është makthi i vendeve totalitare’ thoshte ai.

Homazhe në Shqipëri dhe Kosovë

Në botën shqiptare ngushëllimet dhe homazhet janë shumëfishuar që nga shpallja e vdekjes së tij. Duke harruar grindjet e tyre politike, personalitete nga të gjitha anët vlerësojnë kujtimin e tij dhe të veprave që la.

Në Tiranë, kryeministri Edi Rama i dërgoi “një falenderim të thjeshtë” dhe “të thellë mirënjohje” për promovimin e gjuhës shqipe. Paraardhësi dhe rivali i tij i madh, Sali Berisha, foli për “gjeninë botërore të letrave shqipe dhe një nga shkrimtarët më të mëdhenj të të gjitha kohërave “.

Fjalë që sigurisht i gjejmë në Kosovë, ku edhe atje, figura politike, figura intelektuale, por edhe institucione kulturore dhe media shprehën mesazhet e tyre të ngushëllime mëngjesin e së hënës. “Populli shqiptar ka humbur kolosin dhe dijetarin e tij më të madh.

Ismail Kadare ishte gjeniu, shqiptari, njeriu dhe shkrimtari që ia kushtoi jetën dhe veprën e tij dashurisë për vendlindjen, për gjakun e tij dhe atdheun e shqiptarëve”, tha presidentja Vjosa Osmani.

“Me vdekjen e Ismail Kadaresë, kultura shqiptare ka humbur ambasadorin e saj më të madh’, shtoi kryetari i Kuvendit, Glauk Konjufca.

“Kadaré do të mbetet përgjithmonë më i madhi mbrojtës i identitetit europian të shqiptarëve. Vepra e tij është e pavdekshme. Bota humbi shkrimtarin më të madh të gjallë”, shpreh keqardhje kreu i qeverisë, Albin Kurti.

“Kadaré mbylli sytë përgjithmonë, por sytë tanë kanë parë dhe do të shohin më mirë falë imagjinatës dhe njohjes së këtij shkrimtari të madh.

Edhe Qendra PEN e Kosovës shprehu respektin e saj: “Ismail Kadaré jo vetëm që mbajti Shqipërinë dhe Kosovën në botë, përmes letërsisë, por ai e solli edhe botën këtu.

Më 3 korrik, Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, ku Kadaré ishte anëtar i jashtëm, do të organizojë një ceremoni përkujtimore. Deri atëherë, homazhet do të vazhdojnë./Le Courrier des Balkans