Një fenomen intrigues, i njohur si Efekti Mandela, ka tërhequr vëmendjen e psikologëve, studiuesve dhe publikut të gjerë gjatë dekadës së fundit. Ky term i referohet një situate kur një grup i madh njerëzish ka kujtime të njëjta, por të gabuara, për një ngjarje ose fakt të caktuar. Emri “Efekti Mandela” u krijua nga Fiona Broome në vitin 2009, kur ajo dhe shumë të tjerë kujtuan gabimisht se Nelson Mandela kishte vdekur në burg në vitet ‘80, ndërkohë që ai në të vërtetë u lirua nga burgu në vitin 1990 dhe jetoi deri në vitin 2013.

Përse një grup kaq i madh njerëzish do të kishte kujtime të njëjta, por krejtësisht të gabuara? A ka të bëjë kjo me psikologjinë njerëzore, apo diçka më e thellë po ndodh në përceptimin tonë të realitetit?

1. Zanafilla e Termit dhe Shembuj të Efektit Mandela

Efekti Mandela ka marrë emrin nga kujtimi i përbashkët, por i pasaktë, i vdekjes së Nelson Mandelës. Megjithatë, ky nuk është i vetmi rast kur një grup i madh njerëzish përjeton kujtime të rreme për një ngjarje. Një tjetër shembull i njohur është mënyra se si njerëzit kujtojnë logo-n e markës së famshme të ushqimeve “Fruit of the Loom.” Shumë besojnë se logoja ka përfshirë gjithmonë një shportë, por në fakt, shporta nuk ka qenë kurrë pjesë e logo-s.

Një shembull tjetër klasik është titulli i librit të njohur për fëmijë, “The Berenstain Bears.” Shumë njerëz kujtojnë se është shkruar “Berenstein Bears” dhe për këtë arsye kanë vështirësi të pranojnë se emri i vërtetë është shkruar gjithmonë me shkronjën “a” dhe jo “e.” Ky fenomen, siç është parë, është përhapur edhe në ngjarje historike, programe televizive, filma dhe shumë fakte të tjera që kujtohen gabimisht.

2. Shpjegime Psikologjike të Efektit Mandela

Në përpjekje për të kuptuar më mirë këtë fenomen, psikologët kanë përqendruar studimet e tyre në mekanizmat e kujtesës njerëzore. Studiuesit sugjerojnë se kujtimet tona nuk janë të pandryshueshme dhe as të sakta, përkundrazi, ato janë të ndjeshme ndaj ndryshimeve dhe influencave të jashtme. Sipas teorisë së konstruktivizmit të kujtesës, çdo herë që kujtojmë një ngjarje, ne ndërtojmë dhe rindërtojmë pjesë të saj, duke e bërë kujtimin të jetë më shumë një rindërtim sesa një rikthim i saktë i asaj që ndodhi.

Konfabulimi është një term psikologjik që përshkruan kur mendja jonë plotëson boshllëqet e kujtimeve tona me informacione të reja, shpesh pa u vetëdijësuar për këtë. Ky fenomen është shumë i zakonshëm dhe ndodh në mënyrë natyrale tek të gjithë njerëzit. Si rezultat, kujtimet e një personi mund të ndryshojnë nga ato të dikujt tjetër, por në disa raste, një grup njerëzish mund të ndajnë të njëjtën kujtesë të rreme për shkak të një ndikimi të përbashkët kulturor apo informacioni të gabuar që përhapet masivisht.

3. Ndikimi i Kulturës Pop dhe Medias

Një tjetër faktor që kontribuon në Efektin Mandela është ndikimi i kulturës popullore dhe medias. Mediat kanë një ndikim të madh mbi mënyrën si ne e perceptojmë realitetin, dhe shpesh herë, kur një informacion i pasaktë përhapet gjerësisht në media, ai përvetësohet si i vërtetë nga shumë njerëz. Kjo ndodh shpesh në filma, libra apo televizione, ku modifikimet e vogla në informacionet historike ose faktet bëjnë që audienca të krijojë kujtime të rreme.

Një shembull tjetër është fraza e famshme nga filmi “Star Wars” ku shumë njerëz besojnë se Darth Vader i thotë Luke Skywalker-it, “Luke, I am your father.” Në fakt, fraza e saktë është “No, I am your father,” por versioni i pasaktë është bërë aq i përhapur sa që shumica e njerëzve e kujtojnë në mënyrë të gabuar.

4. Shpjegime të Alternativa: Universet Paralele?

Përtej shpjegimeve psikologjike, disa teoricienë spekulativë kanë ofruar shpjegime që kapërcejnë kufijtë e shkencës tradicionale. Një prej teorive më intriguese është ajo e universit paralel. Sipas kësaj teorie, Efekti Mandela mund të jetë rezultat i ndërveprimit të njerëzve me dimensione të ndryshme ose realitete alternative. Kjo teori, megjithëse e paprovuar shkencërisht, është shumë e popullarizuar në botën e entuziastëve të teorive të mistereve dhe ka tërhequr një audiencë të gjerë.

Sipas kësaj teorie, ne jemi duke përjetuar ndonjë herë përplasjen ose rrjedhjen mes universesh të ndryshme. Kjo do të thotë se kujtimet tona për ngjarje të caktuara mund të vijnë nga një realitet tjetër paralel ku këto ngjarje kanë ndodhur ndryshe. Ndërsa shkenca nuk e ka pranuar këtë teori, ajo ka gjetur terren në kulturën popullore, falë librave dhe filmave që eksplorojnë idenë e multiversit.

5. Ndikimi i Efektit Mandela në Shkencë dhe Psikologji

Megjithatë, shumica e studiuesve dhe psikologëve mbështeten në shpjegime më të arsyeshme për këtë fenomen. Efekti Mandela është një mundësi për të studiuar më thellë natyrën e kujtesës njerëzore dhe se si përceptimet tona për realitetin mund të jenë të ndikuara nga faktorë të jashtëm si media, kultura dhe presioni social.

Studiuesi i kujtesës Elizabeth Loftus, një prej psikologëve më të njohur që ka studiuar kujtimet e rreme, ka argumentuar se kujtesa njerëzore mund të manipulohet lehtësisht nga sugjerime të jashtme dhe narracione të përbashkëta. Në eksperimentet e saj, Loftus ka treguar se është e mundur që njerëzit të krijojnë kujtime për ngjarje që kurrë nuk kanë ndodhur, thjesht duke i ekspozuar ata ndaj informacionit të rremë në një mjedis të kontrolluar.

Përfundim

Efekti Mandela është një fenomen intrigues që ngre pyetje interesante për natyrën e kujtesës, perceptimit dhe realitetit. Ndërsa shpjegimet psikologjike janë më të besueshme dhe të mbështetura nga studime, teoritë e tjera si ato të universit paralel mbeten ende një mister për t’u shqyrtuar. Sidoqoftë, ky fenomen na kujton se kujtimet tona nuk janë gjithmonë të sakta, dhe se perceptimi i përbashkët i realitetit është shumë më i brishtë dhe i ndikuar nga faktorë të shumtë.

Burimet e informacionit:

• Loftus, Elizabeth. “Memory: Surprising New Insights into How We Remember.” Journal of Experimental Psychology, 2020.
• Broome, Fiona. “The Mandela Effect – Misremembering History.” Mandela Effect Community, 2009.
• Squire, Larry R. “Mechanisms of Memory.” Nature Reviews Neuroscience, 2022.