Në shumë vende të botës, kur përmendet shpikja e avionit, emrat që vijnë në mendje janë Orville dhe Wilbur Wright. Por jo të gjithë bien dakord me këtë version. Në vende si Brazili, heroi kombëtar që njihet si shpikësi i vërtetë i avionit është Alberto Santos-Dumont. Debati historik nuk është vetëm teknik, por edhe kulturor e politik.
🇺🇸 Vëllezërit Wright: Shpikësit amerikanë
Në 17 dhjetor 1903, në Kitty Hawk të Karolinës së Veriut, vëllezërit Wright arritën të realizonin fluturimin e parë të qëndrueshëm dhe të kontrolluar me një pajisje më të rëndë se ajri, të quajtur Wright Flyer. Ata përdorën një pistë të posaçme për nisje dhe fluturimi zgjati vetëm disa sekonda. Në atë kohë, dëshmitarët ishin të paktë, çka ka bërë që disa studiues ta vënë në dyshim transparencën e këtij pretendimi.
Megjithatë, në vitin 1905, versioni Flyer III i tyre u përmirësua ndjeshëm dhe realizoi fluturime më të qëndrueshme e të manovrueshme, duke forcuar pozitën e tyre në historinë e aviacionit.
🇧🇷 Alberto Santos-Dumont: Heroi i Brazilit
Në Brazil, historia është ndryshe. Alberto Santos-Dumont është konsideruar shpikësi i vërtetë i avionit. Më 23 tetor 1906, në Paris, ai fluturoi publikisht me avionin e tij 14-bis, pa ndihmën e ndonjë pajisjeje shtytëse apo pistë të veçantë. Fluturimi zgjati 22 sekonda dhe përshkoi 220 metra në sytë e dhjetëra dëshmitarëve, përfshirë përfaqësues të Aéro-Club de France dhe Federatës Ndërkombëtare Aeronautike (FAI).
Ky fluturim u njoh zyrtarisht si fluturimi i parë me avion që u ngrit vetë nga toka dhe u kontrollua gjatë qëndrimit në ajër.
Presidenti brazilian Luiz Inácio Lula da Silva ka mbështetur publikisht këtë version, duke e quajtur padrejtësi historike faktin që historia botërore u ka dhënë përparësi vëllezërve Wright.
Pionierë të tjerë që pretendojnë lavdinë
- Clément Ader (Francë): Në vitin 1890, thuhet se arriti të ngrihej për pak sekonda me pajisjen e tij Éole, por pa fluturim të qëndrueshëm.
- Gustave Whitehead (Gjermani/SHBA): Pretendime të debatuara thonë se ai ka fluturuar në vitin 1901, por mungojnë prova të qarta.
- Sir George Cayley (Britani): Një nga figurat më të hershme të aviacionit, me dizajne të avancuara dhe prova me planorë që mbajtën në ajër njerëz në mesin e shekullit XIX.
Ndërsa vëllezërit Wright njihen gjerësisht për fluturimin e tyre të vitit 1903, fluturimi i Santos-Dumont në vitin 1906 është i pari që plotëson kriteret ndërkombëtare për një fluturim të kontrolluar, të pavarur dhe të dokumentuar publikisht.
Në fund, përgjigjja për pyetjen “kush e shpiku avionin?” mund të varet nga kë pyetni – dhe nga vendi ku ndodheni.